ŞANLIURFA MOZAİKLERİ

ORPHEUS MOZAİĞİ

Şanlıurfa’dan yurtdışına kaçırılmış olan Orpheus Mozaiği, Dallas Sanat Müzesi’nden, önce İstanbul Arkeoloji Müzesi’ne, daha sonra da Şanlıurfa Arkeoloji Müzesine getirilmiştir. Panoda Frig başlıklı ozan Orpheus sağa dönük oturarak lir çalmaktadır. Solunda etçil hayvanlardan aslan, ayı, leopar ve domuz; sağında otçul hayvanlardan dağ keçisi ve at; sol üst köşede ise kuşlar onun çaldığı liri dinlemektedir. Dikdörtgen panoda Süryanice yazının yer aldığı mozaik, bir zamanlar bir kaya mezarının tabanını süslemekteydi. Orpheus Mozaiği, Edessa/Urfa mozaikleri içinde en eski tarihli (ms 194) mozaik olmasının yanı sıra, mozaikte sanatçı Bar Saged adının olması nedeniyle de oldukça önemlidir. 

AFTUHA AİLESİ MOZAİĞİ (CENAZE ŞÖLENİ MOZAİĞİ)

Şanlıurfa’nın Şehitlik (Çamlık) Mahallesi’nde, 1998 yılında meteoroloji binası inşa edilirken tek odalı, üç arkosoliumlu ( kemerli) bir kaya mezarının tabanında bulunmuştur. Aftuha ailesine ait olan mozaikte, aile fertleri Aftuha, eşi Salum ve üç çocuğu, doğulu tarzda renkli ve süslü giysiler içinde betimlenmiştir. Panonun en sağında Aftuha’nın eşi Salum oturur durumda, hemen sol yanında aile reisi Aftuha divanda yana dönük şekilde uzanır durumda ve onun da solunda çocuklar olasılıkla ayakta yer almaktadır. Figürlerin baş kısımlarının yanında isimleri Süryanice olarak yazılmıştır. Dikdörtgen şeklindeki panonun alt kısmında yer alan Süryanice yazıda “Aftuha’nın bu mezarı sonsuzluk evi olarak kendisi …(ve ailesi)” için yaptırdığı belirtilmiştir.

DÖRT KOLLU YILDIZ MOZAİĞİ

Şanlıurfa’nın Mance Mahallesi’nde (Edessa antik kentinin batı nekropolü), tek odalı, üç arkasoliumlu bir kaya mezarının tabanında bulunan mozaik, 1979 yılında Şanlıurfa Müzesi’ne getirilmiştir. Panoda kahverengi renkte dört kollu yıldız deseni yer alır. Yıldızların merkezinde içi haç desenli küçük eşkenar dörtgenler bulunur. Panodan dışa doğru, çok renkli sarmal ikili örgü kuşağı, testere dişli bakışımlı üçgen dizisi, kare ve kum saati desenli kuşak yer alır. Panonun solunda iki ucu trapez biçimli bölümde MS 224’e tarihlenen Süryanice yazıtta “Qasya’nın oğlu Bar’amta bu mezarı ben yaptım.” yazılıdır.



İSA MOZAİĞİ

Bugün “Peygamberler Şehri” olarak anılan Şanlıurfa’da, tarih boyunca birçok kültür ve inanç gelişme imkanı bulmuştur.  Roma Döneminde, Edessalı mozaik ustaları Doğu ve Batı Kültürü’nün yanı sıra kentin bu yerel özelliklerini de kullanarak kendilerine özgü bir üslup geliştirmişlerdir. Hz. İsa mozaiğinin, hem bu gelişimin bir ürünü hem de Hz. İsa’nın mozaik tasvirlerinin Anadolu’daki ilk örneklerden biri olabileceğini  düşünmek mümkündür. 

MAĞARALI MOZAİĞİ

Şanlıurfa’nın Birecik ilçesi, Mağaralı köyünde Şanlıurfa Müze Müdürlüğü tarafından 2013 yılında yapılan kazı çalışmasının ardından kaldırılarak, Şanlıurfa Mozaik Müzesi’ne getirilmiştir. Geometrik desenli taban mozaiğinde, üçlü sarmal örgü kuşağıyla çerçevelenen dikdörtgen panonun merkezinde, içinde kesişen karelerin işlendiği dairesel pano yer alır. Bu panonun büyük bir kısmı tahrip olmuştur. Merkezdeki panonun sağında içbükey kareler oluşturan kesişen daire desenli, solunda ise iç içe kare desenli dikdörtgen panolar mevcuttur. Dışa doğru ise kesişen daire desenlerinden oluşan bir pano yer almaktadır.

YUKARI GÖKLÜ KÖYÜ MOZAİĞİ

Şanlıurfa’nın Halfeti ilçesi, Yukarı Göklü köyünde bulunmuştur. 2013 yılında Şanlıurfa Müzesi’ne getirilmiştir. MS 5-6. yüzyıla tarihlenen ve çok renkli tesseralarla yapılmış olan dikdörtgen panoda kıvrık asma dalları arasında çeşitli türde kuşlar betimlenmiştir. Kuşların bazıları üzüm salkımına gagalarını uzatırken, bazıları yürürken resmedilmiştir. Panonun merkezinde gövdesinin ön kısmı tahrip olan, sağa dönük bir tavus kuşu tasviri mevcuttur. Panodan dışa doğru, ters bitiştirilmiş çok renkli kaliks deseninden oluşan kuşak ve ilmik desenli bordür bulunur. Daha dıştaki dikdörtgen panoda ise Yunanca bir yazı yer almaktadır.

AŞAĞI BAŞAK MOZAİĞİ

Şanlıurfa’nın Merkez Aşağı Başak köyünde Şanlıurfa Müze Müdürlüğü tarafından 2013 yılında yapılan kazı çalışmasının ardından kaldırılarak, Şanlıurfa Mozaik Müzesi’ne getirilmiştir. MS 6. yüzyıla tarihlenen taban mozaiğinin merkezindeki dikdörtgen panoda zikzak desenleri ve Süryanice bir yazı yer alır. Bu pano, köşelerinde küre formlu vazolardan çıkan kıvrık asma dalları arasında tavşan, horoz ve kuşların betimlendiği bordürle çevrilidir. Vazolar kavun dilimi şeklinde dekore edilmiştir.

HARRAN KAPI MOZAİĞİ

MS 5-6. yüzyıla tarihlenen Harran Kapı Mozaiği, Şanlıurfa ili, Harran Kapı yakınında bulunmuştur. Düz siyah çizgi ve çok renkli ikili örgü kuşağının çerçevelediği dikdörtgen panoda hayvanların tasvir edildiği farklı yönlere dönük iki sahne mevcuttur. İlk sahnede, yaban keçisi kovalayan aslan ve ağacın arkasında bu sahneyi izleyen sola dönük bir boğa yer alır. İkinci sahnede, bir ağacın etrafında karşılıklı duran geyik ile boğa ve solda sahneye sırtı dönük geyik betimlenmiştir. Bu mozaikte hareketlilik ve durağanlık bir arada verilmiştir.

HAZİNEDERE MOZAİĞİ

MS 6. yüzyıla tarihlenen Hazinedere Mozaiği, Şanlıurfa’nın Siverek ilçesi Sabuncu köyünden, Şanlıurfa Müze Müdürlüğünce 2013 yılında kaldırılarak Şanlıurfa Mozaik Müzesi’ne taşınmıştır. İğ ve dörtgen desenlerden oluşan bordürün çerçevelediği panoda, insan ve hayvan figürleri yer alır. Panonun köşesinde yer alan büyük siyah kuş figürü, yerde yatan bir erkek figürünün gözünü gagasıyla oyar şekilde betimlenmiştir. Erkek figürün sırtında bir ok sadağı, yerde uzun bir mızrak ve kalkan yer alır. Panonun merkezindeki tahribatın olduğu kısmın hemen üstünde bir at, alt tarafında ve güney yönde ise çift öküzle çekilen bir saban görülmektedir. Sağda ayı tasviri mevcuttur. Panonun güneyinde diskle taçlandırılan bir tabula ansata içinde Süryanice kitabe bulunur.

YOLBİLEN MOZAİĞİ

Şanlıurfa’nın Viranşehir ilçesi, Yolbilen köyünde bulunan, bazalttan yapılan dokuz arkosoliumlu bir mezarın tabanını süsleyen bu mozaik, söz konusu mezarın mimarisiyle birlikte 2013 yılında kaldırılıp, Şanlıurfa Mozaik Müzesi’ne taşınarak burada tekrar kurulmuştur.
Dalga motifli bordürle çerçevelenen dikdörtgen panoda hayvan, insan ve bitki motifleri resmedilmiştir. Mozaiğin ortasında dairesel çerçeve etrafında dört İncil yazarının sembolleri betimlenmiştir. Bu bölümde Matta’yı aslan, Markos’u öküz, Lukka’yı insan, Yuhanna’yı ise kartal temsil etmektedir. Bu çerçevenin içerisinde Süryanice “Bu ev 873 yılında (MS 562) manastır reisi Şem’un günlerinde bu kilisenin keşişlerinden Helpidus ve Yuhannus tarafından yapıldı.” yazıtı yer almaktadır. Bunun sağ ve solunda bodur ağaçlar, kuşlar, balıklar, otlayan geyik, ceylan, siyah boğa, dağ keçisi ve kırmızı aslan sırt sırta yerleştirilmiştir.

Mezar Mozaiği

Mozaik pano, bir mezar odasının tabanını süslemekteydi. Pano, dıştan içe doğru beyaz geniş bir çerçeve, siyah bant, testere dişi sırası (sawtooth row) ve gölgelendirilmiş basit giyoş (simple shaded- guilloche) bandı ile çevrelenmiştir. Panoda ayakta duran beş figür sahneye simetrik olarak yerleştirilmiştir. Orta bölümde ikisi önde olmak üzere üç erkek figür bulunur. Öndeki figürler bıyıklı ve sakallı betimlenmiş olup uzun kollu, dize kadar inen tunik ve şalvara benzeyen pantolon giymektedir. Birbirleri ile konuşma jesti içerisindedirler. Arkada betimlenmiş erkek figürün onlardan yaşça genç olduğu anlaşılır. Sakallı figürlerin iki yanında ayaktaki kız çocuk figürü bulunur. Panoda dört alanda Süryanice yazıt yer almaktadır. Bu panonun, birçok Edessa mezar mozaiğinde dikkat çeken aile temasına sahip örneklerden olduğu düşünülür.



ALANYURT MOZAİĞİ

DUYDUK KÖYÜ